Zheng He dünya denizcilik tarihinin en önemli şahıslarından birisidir. Onun Nanjing’den Kenya’ya uzanan yolculuğu bugün Çin’in Güneydoğu Asya ve Afrika Ülkeleriyle olan ilişkilerinde önemli bir mil taşı olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Avrupa Denizcilik Tarihi ile Çin Denizcilik Tarihinin mukayesesinde de büyük bir rol oynamaktadır. Genellikle Kolomb, Vasco de Gama, Bartolemeu Diaz gibi denizcilerle kıyaslanan Zheng He’nin bu denizcilerden daha erken tarihlerde okyanusları aşıyor oluşu da dikkat çekici unsurlardan biridir.
Bu yazı iki bölümden oluşmakta olup, ilk bölümde Zheng He’yi önce esir alan, ardından yetiştiren ve Kenya’ya uzanan yolculuğunu gerçekleştirmesini sağlayan Ming Hanedanı’nın kuruluş süreci ile Ming Hanedanı’nın iki önemli hükümdarı olan Zhu Yuanzhang ve Zhu Di’nin hayatına kısaca değinilmektedir. İkinci bölümde ise Zheng He’nin esir düşüp, hadım edilmesi ardından devlet hizmetine girişi ile yedi seyahatine değinilmektedir.
Genel olarak 907’den Moğol kökenli Liao Hanedanı ile başlayan, 1215’da ise Cengiz Han’ın bugünkü Pekin’i ele geçirmesiyle “Çin Coğrafyasında Moğol İdaresi” olarak kabul edebileceğimiz dönem 1260 ile 1278 yılları arasında Kubilay Han’ın güneydeki (başkenti Lin’an 臨安 ) Song Hanedanı’nı 南宋 bitirmesiyle ilk kez bütün Çin coğrafyasını kapsamıştır (1). 1271’de Kubilay Han’nın Hanedanı adlandırmasıyla 1368’de son hükümdar Togan Temür’ün Pekin’den Moğolistan’a kaçmasına kadar olan devir Yuan Hanedanı olarak adlandırılmaktadır (2). Yuan Hanedanı tıpkı kendisinden önceki Moğol kökenli Liao 辽朝, Mançu kökenli Jin Hanedanı 金朝 gibi bugünkü Pekin ve civarını devletin merkezi yapmıştır (3). 1272 yılında burada Dadu şehri kurulmuş ve 1368 yılında Moğollar burada devrilene kadar Yuan Hanedanı’nın başkenti olmuştur (4). Yuan Hanedanı özellikle Kubilay’ın devlet düzenlemelerinden ötürü Çin’de “meşru hanedan” kabul edilirken, iktidarı kaybetme gerekçelerini araştırdığımızda insani hatalar (yozlaşan yönetim vs.) haricinde çevresel felaketlerin çok büyük bir rol oynadığı görülmektedir (5). Büyük depremler, yaşanan kıtlıklar, veba salgınları ve yıkıcı tayfunlar devletin ekonomik refahını kayda değer bir şekilde düşürdüğü gibi halka da çok zarar vermesi nedeniyle Yuan Hanedanı’nın hakimiyetini zayıflatmış ve nihayetinde çöküşe yol açmıştır (6). Yuan Hanedanı’nın sonunu getiren beşeri etmen ise Kızıl Türban İsyanı紅巾起義1335/1351-1368 olmuştur (7). Yuan devrinde baş gösteren pek çok zararlı etmenin Yuan Hanedanını deviren Ming Hanedanı’nın 明 朝 kurucusu Yongle’nin babası Zhu Yuanzhang’in朱元璋 çok zor bir çocukluk geçirmesine yol açtığını biliyoruz. Zhu Yuanzhang, çocuk yaşta ailesini vebadan kaybetmiştir (8). Genç yaşlarda Budist manastırına giren Zhu Yuanzhang, Kızıl Türban İsyanına katılmış ve zamanla yükselmiştir. 1352 yılında Ma ile evlenen (9) Zhu Yuanzhang, 1356 yılında Nanjing’i 南京1368 yılında ise Dadu’yu ele geçirerek Ming Hanedanı’nı ilan etmiş ve 1368–1398 yılları arasında Hongwu 洪武unvanıyla imparator vazifesini üstlenmiştir (10)
Zhu Yuanzhang, Moğolların Çin’deki hakimiyetine son verse de, Çin’de yaşayan Moğolları tamamen def edememiş, bu yüzden Moğollara karşı bazen olumlu davranışlarda bulunmuş, bazense sert önlemler almıştır (11). Orta Asya’daki Timur ile de diplomatik temaslarda bulunan Zhu Yuanzhang’in Timur ile olan diplomatik ilişkisinin iyi olduğu söylenemediğinden ötürü Timur’un Çin seferinin gelişigüzel bir karar olmasından ziyade mazisi olan bir mesele olduğunu söylemek mümkündür (12). Vietnam, Goryeo고려 ve Joseon Koresi 조선 ile de temasları olan Zhu Yuanzhang’ın hükümdarlığı boyunca iç işlerde oldukça şüpheci bir insan olduğuna vurgu yapılmaktadır (13). Bu nedenle Zhu Yuanzhang, 1382 yılında Jin Yi Wei 锦衣卫 adlı bir istihbarat-polislik teşkilat kurmuştur ve bu teşkilatın (Jin Yi Wei) görevlileri Çin kanunlarından muaf olup, sadece imparatora hesap verme yükümlülükleri bulunmaktaydı ve istedikleri herkesi yargılama hakkına sahiplerdi (14). Zhu Yuanzhang devrinin diğer bir meselesi, Zhu Yuanzhang, Moğollarla ve Vietnamlılarla uğraşırken ele geçirdiği yerlerde yaptırdığı katliamın ardından buralarda kalan çocukları hadım edip kendi hizmetine almasıdır. Yongle永乐ve Xuande 宣德 (1425-1435) devrinin en büyük denizcisi Zheng He de bu hadım edilmiş devlet hizmetine alınan çocuklardan biriydi.
Çin tarihinin en önemli hükümdarlarından biri kabul edilen Zhu Di 1360 yılında Nanjing’de dünyaya geldi. Annesi Zhu Yuanzhang’ın eşi ve aynı zamanda 1368’den sonra imparatoriçe olup 1382 yılında ölen Ma’dır. Zhu Di, Zhu Yuanzhang’ın dördüncü çocuğuydu ve 10’lu yaşlarında bugünkü Pekin yakınlarındaki Yan Eyaletine gönderilmiştir (15). Burada yaklaşık 30 yıl kalan Zhu Di’nin hayatının burada şekillendiğini ve 1421 yılında da başkenti Pekin’e taşımasının coğrafyanın Moğollara karşı stratejik önemini iyi bilmesinden kaynaklı olduğu söylenebilir. 1402 yılında tahta çıkıp Yongle adını almadan önce Zhu Di’nin iki olayı dikkat çekmektedir:
Görsel 1: Zhu Yuanzhang 1398-1398
Zhu Di 1360-1424
4 yıllık sarsıcı bir iç savaşın ardından Zhu Yunwen’i tahtından indiren Zhu Di, kendini Moğol Yuan Hanedanı’nın kurucusu Kubilay Han’ın varisi gördü ve 1402 yılında Yongle永乐 adıyla tahta geçti 1424 yılında ölene kadar da devleti yönetti. Tahta geçmesi Yongle için sorunların bittiği anlamına gelmiyordu. Çünkü dünya tarihinin en büyük askeri dehalarından sayılan Emir Timur gözünü Yongle’nin topraklarına dikmişti (18). Ancak Emir Timur’un sefer yolunda ölmesi üzerine, Yongle’nin bu meseleyi daha fazla düşünmesine gerek kalmamıştır.
“Eğer Emir Timur ölmeseydi ne olurdu?” sorusu kaçınılmaz olarak akıllara gelmektedir. Bu soru büyük ölçüde yanıtlanamayacak bir sorudur ancak şuna yanıt vermek mümkündür: Timur’un sefer yolunda ölmesiyle Yongle ona karşı hazırlanmak için yapacağı masraftan büyük bir tasarruf sağlamıştır ve daha rahat bir şekilde siyasi, askeri ve ekonomik politikalarını hükümdarlığı boyunca yürütmüştür. Timur’un ölümünün ertesi yılı Timurlu Devleti elçisi tarafından Müslüman olmaya davet edilen Yongle (19) 22 yıllık hükümdarlığında politikaları gereğince Tibet’e 1403 yılında Hou Xian 候顯adlı elçisini gönderip buradaki Budizm hareketleriyle ilgilendi (20). Bir diğer gönderdiği elçi Chen Cheng 陳誠, Doğu Türkistan’da bulunan Hami şehrinden bugün Afganistan’da bulunan Herat şehrine kadar Timur devleti ve diğer idarelerle diplomatik temaslarda bulunması için gönderildi. Kore ile de oldukça yakın temaslarda bulunan Yongle, 1406 yılında Japonya’yı istila etmeye niyetlenmiş ve bu isteğini Joseon hükümdarı Taejong’a bildirmiştir (21). Buna göre Yongle, Japonya’ya istila etmek için Kore’yi üs olarak kullanacaktı ve bu talep Taejong’u oldukça rahatsız ettiği için nihayetinde bir şekilde gerçekleşmediği bilinmektedir (22). Deniz hakimiyeti açısından çağının en büyük denizcisi kabul edebileceğimiz Zheng He’yi himaye edip Güneydoğu Asya ülkeleriyle diplomatik temaslar kurdu (23). Hatta Zheng He, Yongle adına oradaki içişlere müdahale bile etti (24). Diplomatik ilişkilerin yanı sıra Yongle Moğollarla ve Vietnamlılarla pek çok kez savaştı (25). Hatta Beş Moğol seferine bizzat katılan Yongle’nin ölümü de 1424 yılında Moğollara karşı yürüttüğü son seferinde gerçekleşti (26). Askeri ve politik açıdan oldukça hareketli Yongle devrinin sonlarında gelindiğinde ise Çin’de zirai gelirlerin düştüğü ve ayrıca yapılan kara ve deniz seferleri gibi onca masrafın devleti zorlamaya başladığı ve kar getirmediği görülmektedir (27). Sonuç olarak Yongle, Çin, Tibet, Moğolistan, Kore, Japonya, Vietnam, Laos, Tayland, Sri Lanka, Hindistan, Kamboçya ve diğer pek çok bölgedeki siyaseti takip etmeye çabalayan oldukça enerjik bir hükümdardı. Amiral Zheng He da bu politikasının denizlerdeki en büyük yardımcısıydı.
Görsel 3: Zheng He
Zheng He 郑和veya asıl adıyla Ma Sanbao 馬 三保1371 yılında Yunnan’da doğdu. Müslüman bir ailede büyüyen (Hui) Ma Sanbao’nun ataları Cengiz Han devrinden bu yana Moğolların ve onun Çin’deki mirasçısı Yuan Hanedanı’nın hizmetkarıydılar (28). Hatta Yunnan bölgesi 1368 yılında Yuan Hanedanı, Ming Hanedanı tarafından yıkılmasına rağmen Ming Hanedanı’na katılmamıştır. Ancak Yuan Hanedanı’nın yıkılışından ancak 14 yıl sonra (1382) Zhu Yuanzhang, generali Fu Youde vasıtasıyla 傅友德 Yunnan’ı ele geçirip burada bir kıyım yaptırmıştır(29) (Ma Sanbao’nun babası da bu kıyımda hayatını kaybedenlerden birisidir). Ma Sanbao Ming Hanedanı’nın savaş esiri olarak Nanjing’e götürülmüş ve bu esareti sırasında hadım edilmiştir (30).,
Görsel 4: Yunnan Eyaletinin Bugünkü Konumu (Çin Halk Cumhuriyeti)Nanjing’deki esareti sırasında kendisinden istifade edilmesi adına esaretten devlet görevlerine getirilen Ma Sanbao, Zhu Yuanzhang devrinde Yan eyaletinde (Pekin) görev yapan geleceğin imparatoru olan Zhu Di’ye hizmet etmesi için Yan eyaletine gönderildi (31). Zhu Di, Ma Sanbao’nun yeteneğini fark etmiş ve ömrü boyunca ondan faydalanmıştır. 1398-1402 yılları arasındaki 4 yıllık iç savaş sonrasında tahta geçen Zhu Di daha sonra Yongle olmuş, Ma Sanbao’ya Zheng soyadını bahşetmiştir. Böylelikle bu tarihten sonra Ma Sanbao’yu, tarih sahnesinde Zheng He olarak görmekteyiz (32). Ülkenin dört bir köşesinde kontrolü sağlayan Yongle artık büyük hedeflerini gerçekleştirmek üzere harekete geçmiştir. Bunun için Deniz yolunu kullanarak büyük kazanımlar peşinde olan Yongle, 20 yılda Asya ile Afrika kıtaları arasında yapılacak deniz seferlerine Zheng He’yi atamıştır. Böylece, Zheng He, 1405-1433 yılları arasında Yongle devrinde altı, Xuande 宣德 (1425-1435) devrinde ise bir kez olmak üzere toplamda yedi deniz seferi düzenlemiştir.