Giriş
Tarihte Kore Yarımadasının dışında Mançurya bölgesinde de varlık gösteren Koreliler, çok uzak geçmişe dayanan bir tarihe ve zengin bir kültüre sahiptirler. Kore tarihi özellikle bir dönemin Xiongnular ile alakası olması bakımından da ilgi çekici ve dikkate değerdir. Güney Kore’deki akademik çevrelerde süren ve halkın da ilgisini çeken bir tartışma, Xiongnu Prensi Jin Midi’nin bir dönem Kore’deki Silla Krallığını yöneten Kim ailesinin atası olup olmadığı üzerinde durmaktadır. Bu tartışmalar aşağıda da görüleceği gibi net bir sonuca götürmez. Silla Kim ailesinin Xiongnu kökenli olduğunu savunanlar görüşlerini 7. yüzyıldan kalma Kral Munmu’nun yazıtına ve 9. yüzyıldan kalma, Çin’deki Tang İmparatorluğu’nda yaşayan Silla kökenli bir kadının ölümü üzerine yazılan bir yazıta dayandırırlar. Yine de Jin Midi’nin gerçekten Kim ailesinin atası olup olmadığını netleştirmek zor gibi görünmektedir. Bu yazıdaki amaç da kesin bir sonuca varmak değil, böyle bir tartışmanın varlığından söz etmek ve Jin Midi’nin Kore ile ilişkisinin daha geniş çapta tanınmasına ufak da olsa bir katkı sağlamaktır. Ana konuya geçmeden önce Silla kurulmadan evvel bölgede bulunan Jinhan’dan ve Silla’nın kurucu atası Pak Hyeokgeose ile Gyeongju Kim ailesinin atası Kim Al-ji’nin efsanevi doğumundan bahsedilecek, ayrıca Jin Midi hakkında bilgi verilecektir.
Jinhan (진한 / 辰韓), Mahan (마한 / 馬韓) ve Byeonhan (변한 / 弁韓) ile birlikte Kore Yarımadasının orta ve güney bölgelerindeki ‘Üç Han (삼한 / 三韓)’ dönemini oluşturan devletlerden biriydi. Jinhan, yarımadanın güneydoğu bölgesinde varlık gösterdi. 12. Yüzyılda Kim Bu-sik tarafından yazılan Samguk Sagi (삼국사기 / 三國史記)’ye göre Joseon[1] göçmenleridağlık bölgelere yayılarak altı köyü meydana getirdiler. Birincisi Alcheon Yangsanchon, ikincisi Dolsan Goheochon, üçüncüsü Chwisan Jinjichon (veya Kanjinchon), dördüncüsü Musan Daesuchon, beşincisi Geumsan Karichon ve altıncısı Myeonghwalsan Goyachon idi. Bunlar Jinhan’ın altı bölgesini oluşturdular[2].
Resim 1. Üç Han’ı Gösteren Bir Harita
Birinci el kaynaklardan takip ettiğimiz bilgiler bize bu 6 köy arasında birlik olmadığını gösteriyor. 13. yüzyılda Ilyeon tarafından yazılan Samguk Yusa (삼국유사 / 三國遺事)’da geçen bahse göre 6 köyün lideri Alcheon’da toplandı ve şöyle dediler:
“Halkı hükümdarsız bir şekilde yönettiğimiz için tüm halk laubali ve kendi isteğine göre hareket ediyor. Erdemli bir kişi bulup onu kral olarak başa geçirmeye ve bir başkent kurmaya ne dersiniz?”[3]
Ardından yüksek bir yere çıkıp güneye doğru baktılar ve Yangsan’ın aşağısında, Najeong’un[4] yanında oturan beyaz bir at gördüler. Yakından bakmak için gittiklerinde atın yanında mor veya mavi renkte bir yumurta olduğunu fark ettiler. At insanları görünce uzun uzun ağladı ve ardından yumurtayı bırakıp gitti. Yumurtanın içinden bir erkek çocuk çıktı. Görünüşü ve davranışları güzeldi. Onu yıkadıklarında vücudundan ışık yayıldı. Hayvanlar dans etti, gök ve yer titredi, güneş ile ay berraklaştı. Bu yüzden ona “parlak ışıkla dünyaya hükmeden” manasında Hyeokgeose adını verdiler[5].Samguk Yusa’da geçen bu kısım, Silla’nın kurucu atası olarak kabul edilen Pak Hyeokgeose (박혁거세)’nin efsanevi doğum hikayesini anlatmaktadır. Samguk Sagi’ye baktığımızda ise kuyunun kenarında yumurtayı bulan kişinin Goheochon’un lideri Sobeolgong olduğunu görürüz. Sobeolgong yumurtanın içinden çıkan çocuğu yanında götürdü. Çocuk 10 yaşına geldiğinde akıllılığı ve terbiyesi ile dikkat çekiyordu. Onun bir at tarafından getirilmesini ve yumurtadan çıkmasını sıra dışı bulan Jinhan halkı ona itaat etti ve B/Pak soyadını verdi. Jinhan halkı 호 (Ho, kabak demektir) – 瓠)’ya 박 (Pak/Bak – Kabak manasına gelir) diyordu. Hyeokgeose’nin içinden çıktığı yumurta da kabağa benzediği için halk ona bu soyadı uygun görmüştü[6].
Pak Hyeokgeose, M.Ö. 57 yılında tahta geçtiğinde kurulan devletin adı Silla değil Seorabol ( 서라벌 / 徐羅伐) idi. Hyeokgeose, ülkeyi 61 yıl yönettikten sonra M.S. 4 senesinde öldü. Onun yerine geçen ve yine Pak (朴) ailesinden olan Namhae Chachaung, 24 yılında ölmeden önce oğlu Yuri’yi ve damadı Seok Talhae’yi çağırmış ve tahtı Pak ve Seok (석 / 昔) ailesine bağladığını bildirmişti. Daha sonra bunların arasına bu yazının da temelini oluşturan Kim (김 / 金) ailesi katıldı[7].
Resim 2. 5. Yüzyılda Kore Yarımadasının Durumu
Silla Kim ailesi, Kim Al-ji (김알지 / 金閼智) ile başlar. Kim Al-ji, dördüncü Silla hükümdarı Seok Talhae döneminde (57-80) altın bir kutunun içinde bulunmuştur. Samguk Yusa’nın aktardığına göre 60 yılında Talhae’nin bakanlarından biri olan Hogong (호공 / 瓠公), Sirim (시림 / 始林) adlı bir ormandan muazzam bir ışığın çıktığını gördü. Gökten yere kadar mor bulutlar sarkıyordu. Bu bulutların arasında altın bir kutunun bir ağaç dalına asılı vaziyette durduğunu fark etti. Ağacın altında ise beyaz bir tavuk ağlıyordu. Hogong bu durumu krala bildirdi. Kral ormana gidip kutuyu açıp baktığında içinde bir erkek çocuk olduğunu gördü. Bu çocuğa Al-ji adı, altın bir kutudan çıktığı için de altın manasına gelen Kim soyadı verildi. Kral Al-ji’yi kucaklayıp arabasına bindi ve saraya döndü[8]. Kim Al-ji’nin Sirim’de bulunmasından sonra bu ormanın adı Gyerim (계림 / 鷄林)[9] olarak değiştirildi[10].
Resim 3. Hogong’un içinde Kim Al-ji’nin olduğu altın kutuyu bulduğu anı gösteren bir resim
Gyeongju Kim ailesi bu şekilde ortaya çıkmıştı. Kim ailesi, Silla’yı Pak ve Seok ailelerinden sonra yöneten üçüncü aileydi. Kim ailesinden olup Silla tahtına geçen ilk isim ise saltanatı 262’den 284’e kadar süren Michu Isageum (미추 이사금 – 味鄒尼師今) idi.
Jin Midi veya Korece ifade edersek Kim Il-je, M.Ö. 121 yılında henüz 14 yaşındayken Han sarayına esir olarak getirilen bir Xiongnu prensidir. Han Wu-ti (漢武帝) döneminde (s. M.Ö. 141 – M.Ö. 87) Xiongnulara karşı geliştirilen saldırgan politika meyvelerini yavaş yavaş vermiş, bu süreçte Han İmparatorluğu ekonomik zorluklar yaşasa da Gobi’nin güneyi ve Gansu bölgesi gibi Xiongnular için son derece önemli olan toprakları ele geçirmişti. Bu dönem ismi bilinen 5. Xiongnu hükümdarı Yi-zhi-xie (伊稚斜) dönemine (s. M.Ö. 126 – M.Ö. 114) denk geliyordu. Wu-ti, M.Ö. 121 yılında genç generali Huo Qubing (霍去病)’i Xiongnular üzerine gönderdi. Xiongnuları ağır bir yenilgiye uğratan Huo Qubing, binlerce kişiyi öldürüp esir almış ve Xiutu Beyi (休屠王)’nin göğe tapmak için kullandığı altın heykeli ele geçirmişti[11]. Xiongnu hükümdarı, Xiutu Beyi ile birlikte Gansu bölgesini idare eden Hunye Beyi (昆邪王)’nin gösterdiği başarısızlıklar neticesinde öfkelenmiş ve onları öldürtmek istemişti. İki bey bundan korkup Han İmparatorluğu’na sığınmaya karar verdiler. Ancak Xiutu Beyi pişman olup vazgeçmek isteyince Hunye Beyi onu öldürdü ve halkını da kendi halkına katarak Han’a sığındı[12]. Bu süreçte Han sarayına getirilen kişilerden biri Xiutu Beyi’nin veliahdı olan Jin Midi idi. Midi, buraya esir olarak geldiğinde at yetiştiricisi (司馬) olarak görevlendirildi[13]. Wu-ti’nin Midi’yi ilk görüşü atlarını teftişe çıktığı sıradaydı. Midi’nin cariyelere göz ucuyla dahi bakmayışı, uzun boyu ve duruşundaki ciddiyet Wu-ti’nin ilgisini çekmişti. İmparator onun Xiongu kökenli olduğunu öğrendi ve makamını yükselterek Majian (马监) memuriyetine atadı. Bu memuriyet at yetiştiriciliğinden sorumluydu[14]. Midi, imparatora karşı çok saygılı ve sadık bir kişiydi. Wu-ti de onu çok seviyor ve devamlı çevresinde tutuyordu. Midi’nin babasının göğe tapmak için kullandığı bir altın insan heykeli vardı. Wu-ti de buna dayanarak ona altın manasına gelen Jin (金) soyadını vermişti.
M.Ö. 88 yılında gerçekleşen Ma Heluo ve Ma Tong isyanı, Jin Midi’nin dikkati neticesinde bastırılmış ve Han Wu-ti’nin bir suikasta kurban gitmesi engellenmişti. Bu yüzden Wu-ti’nin vasiyeti ile İmparator Zhao (漢昭帝) döneminde (s. M.Ö. 87 – M.Ö. 74) ona Tuhu (秺侯) unvanı verildi[15]. Kim Byeong-mo’nun aktardığına göre Tuhu “秺城의 주인” yani “Tu Kalesinin Efendisi/Sahibi” manasına geliyordu ve bu yer Çin’in Shandong bölgesinde bulunuyordu[16]. Jin Midi, M.Ö. 86 yılında öldü. Onun torunları Han’a 7 nesil boyunca hizmet ettiler ve ihtişam içinde yaşadılar. Ancak bu ihtişamlı devrin de bir sonu vardı. Jin ailesi, M.S. 23 yılında Sonraki Han’ın kuruluş sürecinde ciddi sıkıntılar yaşadı. M.S. 9 yılında Han İmparatorluğunu devirip Xin (新)’i kuran Wang Mang (王莽), M.S. 23 yılında öldürüldü ve Sonraki Han’ın kurucuları Wang ailesiyle beraber Jin ailesini de tasfiye etti. Bunun sebebi iki aile arasında akrabalık bağı bulunmasıydı[17]. İşte bu tarihten 20 yıl kadar sonra Kim, yani Jin soyadı Kore tarihinde görüldü ve Xiongnular ile Koreliler arasındaki olası bağ bir araştırma konusu haline geldi.
Resim 4. Jin Midi (Kim Il-je)’nin Çin’deki Heykeli
Silla’nın 30. kralı Munmu (문무왕 / 文武王), devleti 661-681 yılları arasında yönetti. Onun adına 682 yılında dikilen mezar taşı, Xiongnu kökenli Jin Midi’den bahsetmesi açısından oldukça ilgi çekicidir. Yazıtta “秺侯祭天之胤” şeklinde bir cümle geçer. Bu, Koreli araştırmacılarca “투후 제천지윤 / Tuhu Ceçonciyun” şeklinde okunur. Jeong Hun-sik’e göre Tuhu (秺侯) kelimesi Jin Midi’ye işaret ederve ayrıca yazar, Jin Midi ve ailesinden başka bu unvanı alanın olmadığını da belirtir[18]. Maurizio Riotto da yazıttaki ‘hu’nun direkt olarak Jin Midi’nin unvanına gönderme yaptığını aktarır[19]. Lee Deok-il ise “秺侯祭天之胤” cümlesini “하늘에 제사 지내던 투후의 후예 / Hanıre cesa cinedon tuhue huye” yani “Göğe kurban sunan Tuhu’nun torunları” şeklinde ifade eder[20]. Cümledeki 祭天 (제천 / Ceçon) kısmı Hunye Beyi’nin sahip olduğu altın insan heykelinin Çince adında da (祭天金人) geçmektedir. Korece Ceçon olarak okunan bu ifade Hanja sözlüğe göre “göğe kurban sunma” manasına gelir[21]. Bu yüzden Jeong Hun-sik, Munmu yazıtındaki bu ifadenin altın insan heykelinin Çince adının bir kısaltması olarak göründüğünü söyler[22]. 후예 (Huye) ise “torun, -in soyundan gelen” şeklinde çevrilir.
Bu konuyla bağlantılı olarak dikkate değer bir başka nokta, Kore’nin güneyinde varlık gösteren Gaya Krallığı (42-532)’nın kurucusu Kim Su-ro (김수로 / 金首露)’nun da Kim Al-ji ile beraber Xiongnu Jin Midi’nin torunu kabul edilmesidir. Hatta Seo Dong-in tarafından yazılmış “흉노인 김씨의 나라 가야 / Xiongnu Kim Ailesinin Ülkesi Gaya” adlı bir kitap dahi vardır. Kim Su-ro’nun doğumu da Kim Al-ji gibi efsanevidir. Kim Byeong-mo’nun efsaneden aktardığına göre Kim Su-ro’nun boyu doğduktan 10 gün sonra 2 metreye ulaşmıştır. Bu kısım Jin Midi’nin boyunun da iki metre civarı olması bakımından mühimdir[23]. Kim Byeong-mo, kısa sürede büyüme gibi böyle efsanevi bir durumu Kim Su-ro’nun zaten yetişkin biri olarak ortaya çıktığı şeklinde yorumlar ve onu M.S. 23 yılında Çin’den kaçan Xiongnu Jin ailesi ile ilişkilendirerek onların torunu diye düşünülürse birçok gizemin kolayca çözüleceğini yazar[24].
Gaya Kim Su-ro ile Silla’nın ne gibi bir ilişkisi olduğu düşünülebilir. Silla Krallığı’nın önemli generallerinden biri olan Kim Yu-sin (김유신 / 金庾信) Gaya kökenlidir. Gaya’nın 532 yılında ölen son kralı Guhyeong (구형 / 仇衡), Kim Yu-sin’in dedesinin babasıdır. Yazıtından bahsettiğimiz Kral Munmu ise Silla Kim ailesinden Kim Chun-chu (김춘추 / 金春秋) ile Kim Yu-sin’in kız kardeşi Munmyeong (문명 / 文明)’un çocuğuydu. Böylelikle Gayalı Kim Su-ro’nun nesli ile Sillalı Kim Al-ji’nin nesli birleşmiş oluyordu.
Silla Kim ailesi ile Gaya Kim ailesi arasındaki ilişki, Jeong Yeon-sik tarafından yazılan “문무왕릉비의 화관(火官) / Kral Munmu’nun Mezar Taşındaki Hwagwan Üzerine” adlı makalede de işlenmiştir. Jeong Yeon-sik, 661 yılının 3. ayına tarihlendirilen ve Munmu’ya ait olan bir belgede Munmu’nun kendisinden Kim Su-ro’nun 15. nesilden torunu olarak bahsettiğini aktarır[25]. Bunun yanında Gaya ve Silla kraliyet ailesinin evlilik yoluyla birleşimi, Jeong Yeon-sik’e göre aileyi birbirine bağlama konusunda eksik kalmış olabilirdi. Bu yüzden çok eski zamanlara dayanan ortak bir ata hikayesi de yaratmak gerekiyordu[26]. Kral Munmu’nun yazıtında Jin Midi’den önce bahsi geçen ve Çin’deki Üç Hükümdar Beş İmparator Dönemindeki (M.Ö. 2852 – M.Ö. 2070?) kişilerden biri olan Hwagwan, yine Silla Kim ailesinin atası olarak kaydedilmiştir. 9. yüzyılda Çin’deki Tang İmparatorluğu’nda yaşayan Sillalı Kim ailesinden bir kadının ölümü üzerine yazılan ve 1954’te Xi’an’da keşfedilen yazıtta (yazıtın Korece ismi 대당고김씨부인묘지명 / Daedanggo Kimssibuin Myojimyeong olarak geçer) ise ailenin ataları, efsanevi Shaohao (少昊) ve Xiongnu Prensi Jin Midi olarak belirtilmiştir[27]. 673 yılına tarihlendirilen Kim Yu-sin’in yazıtında ise Yu-sin, hem Sarı İmparator (黃帝)’un hem de Shaohao’nun torunu olarak aktarılır[28]. Farklı isimler kafa karıştırıcı olabilir ancak tüm bu isimlerin buluştuğu ortak bir nokta söz konusu. Sayılan bu kişilerin hepsi efsaneye göre Sarı İmparator’un soyundan gelmektedir. Hatta Shaohao, Sarı İmparator’un oğlu kabul edilir. Böylelikle Silla ve Gaya kraliyet ailesi otoritelerini güçlendirip ailelerini sağlam bir zemine oturtmuş oluyorlardı.
Jeong Yeon-sik’in makalesinde görünen bir diğer ilgi çekici nokta, kendisinin Samguk Sagi ve Samguk Yusa’da Silla halkının “Na İnsanı, Na Halkı” olarak anıldığını aktarmasıdır[29]. Bu ifade Çince olarak 羅人 şeklinde yazılır ve Korece “Nain” diye okunur. Silla Krallığı’nın 503 yılında aldığı Silla isminde de (新羅) görüldüğü üzere aynı karakter bulunur. Baştaki 新 (Xin/Sin) karakteri “yeni” manasına gelmektedir. Jeong Yeon-sik, bu yüzden Sillalı manasına gelen “신라인 / Sillain”i “Yeni Na Ülkesi İnsanı” şeklinde yorumlamıştır[30]. Yazarın aktardığına göre Na Ülkesi, başlangıcı M.Ö. 700’lü yıllara tarihlendirilen İlkbahar ve Sonbahar Dönemi’ndeki Çin’de varlığını sürdüren bir devletti. Kurucuları ve halkı, Silla’nın ata kabul ettiği Hwagwan’ın torunlarıydı. İlk yerleri Nasu (나수 / 羅水) ve Nasan (나산 / 羅山) bölgesiydi[31].
Resim 5. Naguk’un Yerini Gösteren (Gri Daire) Harita. Jeong Yeon-sik’in Makalesinin 22. Sayfasından Alıntı.
Çin tarihinin efsanevi şahsiyetleri ile Silla Kim ailesi arasındaki bağın, bir Xiongnu prensi olan Jin Midi ile nasıl birleştiği düşünülebilir. Bu konuda Jeong Yeon-sik çeşitli görüşler sunar. Öncelikle Jin Midi yani Kim Il-je, tarihte yaşamış Kim soyadlı ilk kişidir. Efsanevi hikayeleri anlatılan Kim Su-ro ve Kim Al-ji’den 200 yıl kadar önce yaşamıştır. Ayrıca Kim Il-je ve Silla Kim ailesinin atası Kim Al-ji, bazı benzer yönlere sahiptir. Yazar Al-ji ve Il-je isimlerinin benzer olduğunu aktarır. Kim Al-ji altın bir kutuyla, Kim Il-je ise altın insanla ilişkilidir. Ayrıca Kim Il-je, Xiutu Beyi’nin veliahtıydı. Silla kralı Talhae de Kim Al-ji’yi veliaht ilan etmişti. Kim Il-je, babası öldürüldüğü ve kendisi de esir olarak Han’a getirildiği için tahta çıkamamıştı. Kim Al-ji de Talhae öldüğünde taht tekrar Pak ailesine geçtiği için hükümdarlığa yükselemedi. Jeong Yeon-sik’in aktardığı son benzerliğe göre Kim Il-je’nin torunları 7 nesil boyunca Han’a memur olarak hizmet etmişlerdi. Kim Al-ji’nin torunu Michu da Kim ailesinden ilk kral olarak tahta çıkmadan önce Kim ailesi 7 nesil boyunca Silla’da memuriyetler üstlenmişti. Ek olarak Hwagwan’ın göğe kurban sunan bir memur olarak kabul edilmesi ve Jin Midi’nin babasının da göğe kurban sunduğu altın bir insan heykeline sahip olması onun Silla Kim ailesinin atası olarak kabul edilmesini sağlamıştı[32].
Resim 6: Jiaxiang’daki Wu Ailesinin Taş Yazıtlarında Görünen Jin Midi (sol) Ve Xiutu Beyi (sağ)
Yukarıdaki bu görüşler, Kore’deki akademik çevrelerde ve halk arasında tartışılan bir konuya aittir. Hatta Kore’nin ünlü televizyon kanallarından biri olan KBS, Jin Midi’nin Silla Kim ailesi ile ilişkisi üzerine 2 bölümden ve toplamda 95 dakikadan oluşan bir program yapmıştır.
Jeong Yeon-sik’e göre Jin Midi ile Çin’in efsanevi şahsiyetlerinin Gaya Kim ailesi ile Silla Kim ailesinin atası olarak kabul edilmesi, iki aileyi birleştirmek için ortaya konan bir kurgudan ibarettir[33]. Jeong Hun-sik’e göre ise Jin Midi’yi Silla Kim ailesinin atası kabul edenlerin görüşleriyle bunu bir kurgudan ibaret olarak görenlerin görüşleri, sabit fikirliliğin ürünüdür[34]. Kim Byeong-mo da Kim Su-ro’nun Çin’deki Jin/Kim ailesi ile ilişkisi yoksa bu soyadı kullanmasının bir nedeni olmayacağını söyleyerek Xiongnu tezini desteklemektedir[35]. M. Riotto, Silla’nın M.Ö. 57 olan kuruluş tarihinin kabul edilemez olduğundan bahseder ve Silla’nın ancak 4. yüzyılda bir devlet olarak ortaya çıktığını belirtir. Xiongnu Jin/Kim ailesinin Kore’ye kaçması ise I. yüzyılda gerçekleşen bir durumdur ve o dönemde Goguryeo Krallığı Riotto’nun tanımına uygun bir şekilde varlığını sürdürmektedir. Bu yüzden Riotto, Jin ailesi gerçekten Kore’ye kaçtıysa Silla’ya değil Goguryeo’ya varmış olmalarını olası görür[36]. Son olarak Kim Ki-heung’a göre bu, kraliyet ailesinin statüsünü yükseltme ve Gaya Kim ailesini kraliyet ailesine dahil etme teşebbüsüydü[37].
Konuyu netleştirmekteki en büyük engel, Jin ailesinin kaçmasıyla bundan 20 yıl kadar sonra Kim Su-ro’nun Kore tarihinde ortaya çıkması arasındaki boşluktur. Görüldüğü üzere yazıtlardaki ifadeler Silla Kim ailesini Xiongnu prensine bağlamaktadır. Ancak bunun tarihsel bir gerçekliğe dayanmaması ve bahsi geçen boşluk durumu bunu ispatlamayı zorlaştırmaktadır. Bu insanların Çin’den Kore’ye gitmeleri imkansız bir durum değildi. Ancak ne kadarının oraya gittiği ve bölgede yönetici pozisyonuna nasıl geldikleri meselesi efsaneler dışında anlatımlara sahip olmadığı için Xiongnu kökeni tezi şüpheli görünebilir. Ancak gerçekten Silla Kim ailesi Xiongnu soyundan geliyorsa bunu ispat etmek için iki ailenin ilişkisinden bahseden birinci el kaynaklara daha çok ihtiyaç vardır.
Yazar: Ertuğrul Ülüş
Dipnotlar
[1] Kore’nin kuzeyinde bulunan Wiman Joseon adlı devlet, M.Ö. 108 yılında Han İmparatorluğu tarafından yıkılmıştı. Joseon diyerek bu devleti kastetmektedir.
[2] 김부식 – 삼국사기, 한불학예사, 13쪽, 12월 2014년. Kim Bu-sik – Samguk Sagi, Hanbulhakyesa, s. 13, Aralık 2014.
[3] 일연 – 삼국유사, 옮김: 김원중, 민음사, 80쪽, 3월 2021년. Ilyeon – Samguk Yusa, haz: Kim Won-ju, Mineumsa, s. 80, Mart 2021.
[4] Najeong, Park Hyeokgeose’nin bir at tarafından yumurta içinde yanına bırakıldığı kuyunun ismidir. Güney Kore’nin güneydoğu bölgesindeki Gyeongju’da bulunur.
[5] 일연 Ilyeon, a.g.e, s. 80-81.
[6] 김부식 Kim Bu-sik, a.g.e, s. 13.
[7] 한국인물사연구원 – 신라천년사, 42쪽, 1월 2010년. Kore İnsanlık Tarihi Araştırma Enstitüsü, Silla’nın Bin Yıllık Tarihi, s. 42, Ocak 2010.
[8] 일연 Ilyeon, a.g.e, s. 95-96.
[9] Hanja sözlüğe göre Gyerim adındaki Gye (계 / 鷄) tavuk manasına gelmektedir: https://hanja.dict.naver.com/#/search?query=鷄
[10] 신라천년사 Silla’nın Bin Yıllık Tarihi, s. 51-52.
[11] Ayşe Onat, Sema Orsoy ve Konuralp Ercilasun, Han Hanedanı Tarihi Hsiung-nu (Hun) Monografisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 26, Ankara 2015. / Pulat Otkan, Hunlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s. 82, İstanbul Ocak 2018.
[12] Ayşe Onat, Sema Orsoy ve Konuralp Ercilasun, a.g.e, s. 27. / Pulat Otkan, a.g.e, s. 83.
[13] 정훈식 -金日磾 관련 논의의 현 단계와 새로운 이해의 방향 – 동양한문학회 – 동양한문학연구 제52권, 183-206쪽, 184쪽, 2019년. – Jeong Hun-sik, Kim Il-je İle İlgili Tartışmaların Mevcut Durumu ve Yeni Anlayışın Yönü, Dongyang Hanmoonhak Enstitüsü, Dongyang Hanmoon Araştırmaları, 52. Cilt, 183-206, s. 184, 2019.
[14] Gülnar Kara, Bilinmeyen Bir Hun Prensi Jin Midi, History Studies International Journal of History, Volume 12 Issue 4, s. 1901-1914, s. 1907-1908, August 2020.
[15] Gülnar Kara, a.g.m, s. 1909.
[16] 김병모 -김수로왕과 허황옥은 어떻게 대화했을까? – 친디아 저널 – vol.55, 32-33쪽, 2011.03. Kim Byeong-mo, Kral Kim Su-ro İle Heo Hwang-ok Nasıl Konuştu? – Chindia Journal, vol.55, s. 32-33, Mart 2011.
[17] 김병모 Kim Byeong-mo, a.g.m, s. 32.
[18] 정훈식 Jeong Hun-sik, a.g.m, s. 185 ve 195.
[19] Maurizio Riotto, Ancient Koreans and Xiongnu: What was the Nature of Their Relationship? – Journal of Northeast Asian History, Volume 6, Number 1 (June 2009), 5-35, s. 24.
[20] 이덕일 – 제천금인 – 중앙일보 – 2011.08.12. Lee Deok-il – Jecheongeumin – The JoongAng Gazetesi, 12 Ağustos 2011.
[21] https://hanja.dict.naver.com/#/search?query=祭天
[22] 정훈식 Jeong Hun-sik, a.g.m, s. 195.
[23] Bahaeddin Ögel, Jin Midi’nin boyunu 294 cm olarak hesaplamış ve bu çok abartılı olabileceği için 2 metreden aşağı olmadığını söylemiştir. Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 455, Ankara 2015. Gülnar Kara ise Midi’nin boyunu 196,8 cm olarak hesaplamıştır. Gülnar Kara, a.g.m, s. 1907.
[24] 김병모 Kim Byeong-mo, a.g.m, s. 32.
[25] 정연식 – 문무왕릉비의 화관(火官) – 한국역사민속학회 – 역사민속학회 제44호, 2014년 3월, 7-37쪽, 10쪽. Jeong Yeon-sik – Kral Munmu’nun Mezar Taşındaki Hwagwan Üzerine, Kore Tarih ve Folklor Enstitüsü, Tarih ve Folklor Enstitüsü No. 44, Mart 2014, s. 7-37, s.10.
[26] 정연식 Jeong Yeon-sik, a.g.m, s. 11.
[27] 정훈식 Jeong Hun-sik, a.g.m, s. 192.
[28] 정연식 Jeong Yeon-sik, a.g.m, s. 13.
[29] 정연식 Jeong Yeon-sik, a.g.m, s. 21.
[30] 정연식 Jeong Yeon-sik, a.g.m, s. 32.
[31] 정연식 Jeong Yeon-sik, a.g.m, s. 21,22.
[32] 정연식 Jeong Yeon-sik, a.g.m, s. 25,26.
[33] 정연식 Jeong Yeon-sik, a.g.m, s. 33.
[34] 정훈식 Jeong Hun-sik, a.g.m, s. 192.
[35] 김병모 Kim Byeong-mo, a.g.m, s. 33.
[36] Maurizio Riotto, a.g.m, s. 25.
[37] 김기흥 – 신라 왕실 삼성(三姓)의 연원 – 한국고대사연구 – 2011, vol,64, pp. 323-361 (39 pages), 324쪽. Kim Ki-heung, Silla Kraliyet Ailesi’nin Üç Soyadının Kökeni – Kore Antik Tarih Araştırmaları, 2011, no 64, s. 323-361 (39 sayfa), s. 324.
Kaynakça
Korece Kaynaklar
김기흥 – 신라 왕실 삼성(三姓)의 연원 – 한국고대사연구 – 2011, vol,64, pp. 323-361 (39 pages), 324쪽. Kim Ki-heung, Silla Kraliyet Ailesi’nin Üç Soyadının Kökeni – Kore Antik Tarih Araştırmaları, 2011, no 64, s. 323-361 (39 sayfa), s. 324.
김병모 – 김수로왕과 허황옥은 어떻게 대화했을까? – 친디아 저널 – vol.55, p. 32-33, 2011.03. Kim Byeong-mo, Kral Kim Su-ro İle Heo Hwang-ok Nasıl Konuştu? – Chindia Journal, vol.55, s. 32-33, Mart 2011.
김부식 – 삼국사기, 한불학예사, 12월 2014년. Kim Bu-sik – Samguk Sagi, Hanbulhakyesa, Aralık 2014.
이덕일 – 제천금인 – 중앙일보 – 2011.08.12. Lee Deok-il – Jecheongeumin – The JoongAng Gazetesi, 12 Ağustos 2011.
일연 – 삼국유사, 옮김: 김원중, 민음사, 3월 2021년. Ilyeon – Samguk Yusa, haz: Kim Won-ju, Mineumsa, Mart 2021.
정연식 – 문무왕릉비의 화관(火官) – 한국역사민속학회 – 역사민속학 – 제44호, p. 7-37, 2014.03. – Jeong Yeon-sik, Kral Munmu’nun Mezar Taşındaki Hwagwan (火官) Üzerine, Kore Tarih ve Folkor Enstitüsü, Tarih ve Folkor, Vol. 44, s. 7-37, Mart 2014.
정훈식 -金日磾 관련 논의의 현 단계와 새로운 이해의 방향 – 동양한문학회 -동양한문학연구 제52권, 183-206쪽. – Jeong Hun-sik, Kim Il-je İle İlgili Tartışmaların Mevcut Durumu ve Yeni Anlayışın Yönü, Dongyang Hanmoon Derneği, Dongyang Hanmoon Araştırmaları, 52. Cilt, s. 183-206, 2019.
한국인물사연구원 – 신라천년사, 1월 2010년. Kore İnsanlık Tarihi Araştırma Enstitüsü, Silla’nın Bin Yıllık Tarihi, Ocak 2010.
İngilizce Kaynaklar
RIOTTO, Maurizio, Ancient Koreans and Xiongnu: What was the Nature of Their Relationship?, Journal of Northeast Asian History, Volume 6, Number 1 (June 2009), 5-35.
Türkçe Kaynaklar
KARA Gülnar, Bilinmeyen Bir Hun Prensi Jin Midi, History Studies International Journal of History, Volume 12 Issue 4, p. 1901-1914, August 2020.
ONAT Ayşe, ORSOY Sema, ERCİLASUN Konuralp, Han Hanedanı Tarihi Hsiung-Nu (Hun) Monografisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
OTKAN Pulat, Tarihçinin Kayıtları’na (Shi Ji) Göre Hunlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ocak 2018.
ÖGEL Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
Sözlükler
https://hanja.dict.naver.com/#/search?query=鷄
https://hanja.dict.naver.com/#/search?query=祭天